Weet jij wel hoe je naar de wereld kijkt?

Als je naar de de wereld om je heen kijkt, is dat een bijzonder proces. Licht valt op de objecten om je heen, bepaalde golflengten van dat licht weerkaatsen, komen door de lens van je oog op je netvlies, prikkelen daar vier type lichtgevoelige cellen, waaruit elektrische signalen naar cellen in delen van je brein gaan, waarna daar combinaties van cellen gaan vuren en langzaam die signalen uit beide ogen combineren tot een beeld van je omgeving. Een stuk complexer dan het maken van een foto, en het is al heel kort door de bocht.

Daarmee zijn we er nog niet. Hoe weten je hersencellen dat die bepaalde combinaties van prikkels staan voor een bepaald object, en hoe word je bewust van de verhouding van meerdere objecten tot elkaar en weet je daarmee een beeld van je omgeving op te bouwen, en wat die omgeving voor kansen heeft voor en impact heeft op jou? Dat heb je geleerd. Vaak ook in combinatie met andere zintuigen zoals tast, al vertrouw je bij het ouder worden steeds meer op je zicht. En de daarbij horende veronderstellingen.

En die veronderstellingen, die zijn handig. Zo hoef je niet elke keer na te denken of dat ding voor je neus iets voor je kan betekenen, maar wéét je gewoon dat je kunt zitten op een stoel. In deze aflevering van de Universiteit van Nederland komt dat voorbeeld ook voorbij. Het is ook de basis van het begrip affordances.

Het is ook goed om je bewust te zijn van die automatismen. En wat ze niet alleen betekenen voor jezelf, maar ook voor de maatschappij waarin we leven. Vandaag kwam ik een oud boekje tegen in de kast dat daarover gaat: het befaamde Ways of Seeing van John Berger.

Oorspronkelijk een TV-serie van 4 afleveringen over hoe we naar kunst (van schilderijen tot foto & film) kijken, waarbij onze Westerse blik ons parten speelt. Of blik, hele cultuur. Kunst in een museum is sowieso al een breuk met het verleden. De verborgen ideologie & religie, de framing, de keuzes, het Umfeld van beelden. De schilderijen die eigenlijk ín de context van het gebouw waarvoor ze gemaakt zijn gezien moeten worden. De reden voor bepaalde elementen binnen én buiten de lijst had een andere reden dan nu. De betekenis is vaak veranderd, of een werk heeft nu alleen maar betekenis door de nieuwe context. Een schilderij in een museum is anders dan thuis. Ook de volgorde van beelden: een nieuwsfoto kan een andere indruk wekken door de foto ervoor of erna, de zogenaamde priming als het expres is gedaan.

Aan het einde van de eerste aflevering zegt John nog iets opmerkelijks. Een voorspelling, een wens voor social media en een waarschuwing, wat al aangeeft dat deze reeks uit 1972 relevanter is dan ooit:

But remember that I am controlling and using for my own purposes the means of reproduction needed for these programmes. The images may be like words, but there is no dialogue yet. You cannot reply to me. For that to become possible in the modern media of communication acces to television must be extended beyond its present narrow limits.

Meanwhile, with this programme, as with all programmes, you receive images and meanings which are arranged. I hope you will consider what I arrange, but be sceptical of it.

John Berger, Ways of Seeing.

Inderdaad, ik was aangenaam verrast dat de opnames nu ook vrij beschikbaar zijn op YouTube. Vier maal 30 minuten duren ze, en ondanks dat ze bijna 50 jaar oud zijn, heb ik weer gebiologeerd zitten kijken. Je zou verwachten dat het toch wel wat traag zou gaan, vergeleken met huidige documentaires.

Bekijk Ways of Seeing op YouTube

Er zal vast wel wat aan te vullen zijn op de visies uit die tijd, maar het staat nog goed overeind. Het is relevanter dan ooit. Onze maatschappij wordt steeds visueler, en culturen lopen meer en meer in elkaar over. Of botsen, zo je wilt. Des te meer reden om verder te kijken dan je eigen keukenraam of Instastory. Veel kijkplezier! En: wees sceptisch op wat je voorgeschoteld krijgt, zoals John al zei. Altijd goed.

Ways of Seeing, aflevering 1.
Ways of Seeing, aflevering 2.
Ways of Seeing, aflevering 3.
Ways of Seeing, aflevering 4.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.