Donderdag 15 november 2018 vond de persaankondiging van NATURE plaats. Sprekers zoals Pieter Lemmens & Eric Klarenbeek illustreerden de context van deze expositie, waarna met enkele designers een tipje van de sluier over de inhoud werd opgelicht. Een kort verslag.
Dit verslag is geschreven vanuit mijn functie binnen Museumplein Limburg, waar ook Cube design museum onder viel. De expositie Nature was een simultane, gezamenlijke tentoonstelling van dit museum in Kerkrade & Cooper Hewitt Smithsonian Design museum in New York.
Speciaal voor deze bijeenkomst was Cube design museum te gast bij CIRCL, het duurzame, circulair paviljoen op de Amsterdamse Zuidas. Dit initiatief van ABN AMRO is volgens duurzame en circulaire principes is gebouwd. Circl is energiezuinig en demontabel ontworpen, om zo min mogelijk impact op de planeet te hebben. Zo bestaat de isolatie uit de vezels verkregen uit 16.000 ingezamelde jeans. Een mooi voorbeeld en daarmee een passende plek voor de thematiek van de expositie NATURE. Het gebouw van CIRCL illustreert de vraag die we bij het ontwerp van onder andere gebouwen moeten stellen: waarom bouwen we dingen en waarom zo?
Pieter Lemmens: Welkom in het Antropoceen
Als eerste spreker gaf dr. Pieter Lemmens (techniekfilosoof verbonden aan Radboud Universiteit Nijmegen) een mini-college genaamd ‘Welkom in het Antropoceen. Leren aarden op de nieuwe Aarde’.
Hij legde hierin krachtig uit waar die term antropoceen voor staat en wat de gevolgen (kunnen) zijn: de mens is nu de grootste natuurkracht met impact op klimaat en atmosfeer. En heeft daarmee ook verantwoordelijkheid te nemen. Pieter ziet hier echter een groot struikelblok: niet de mens, maar het kapitaal staat aan het roer in ons handelen. Geld is de drijfveer voor ons doen en laten.
Dat geeft grotere problemen dan de meesten nu al weten. De opwarming van de aarde is volgens de wetenschap al groter dan ons via de media bereikt. Vervuiling, met als extra voorbeelden de verschillende plekken vol plastic vuilnis in de oceanen, de stijgende zeespiegel, verdwijnen koraalriffen, smeltende ijskappen, insectensterfte… We maken nu de 6e massa-extinctie in de levensloop van de planeet mee. Hij gaf daarbij enkele voorbeelden van bewegingen die hierdoor zijn ontstaan. Deze zijn niet allemaal even positief… Zo werken de rijken der aarde aan projecten om zich hier (drijvende privé-eilanden) of elders (missies naar Mars) staande te kunnen houden bij grote klimaatveranderingen. Dat, en niet projecten om die gebeurtenissen te voorkomen. Een duidelijk signaal?
Die pogingen om het tij te keren zijn er wel. Denk bijvoorbeeld aan ideeën voor CO2-opslag en manieren om de hoeveelheid zonlicht die de aarde bereikt te verminderen. Of het ‘Half Earth Project‘, een radicale oplossing waarin de helft van de aarde wordt teruggegeven aan de natuur en de mensheid zich terugtrekt in steden.
Waar sommigen vertrouwen op de wetenschap om met oplossingen te komen en verwachten dat we de natuur geheel onder controle krijgen (ecomodernisme), zien anderen deze tijd weer als het einde van een rustige periode van de aarde of zelfs dat Gaia, de planeet aarde zelf, weer in verweer komt. Het einde van een lange zomer en de opkomst van de oproerige aarde. We hebben als mensheid gewoon geluk gehad met een stabiele aarde die er voor ons was.
It is not just the number of species that are being reduced, but entire ways of feeling, thinking, acting, and being.
Thom van Dooren.
Een belangrijke andere kans om de problematiek aan te pakken is om van een monotheïsme naar een monogeïsme te gaan: er is één planeet. Ons decorstuk wordt het stuk van zorg. Of we als mensheid daar een kans maken? Wie weet. Wel is het zo dat er een extra laag om de aarde is te tekenen: een schil van kennis (de Noosphere zoals bedoeld volgens Teilhaird de Chardin). Helaas wel sterk gecontroleerd door het kapitaal en daarom verworden tot eenheidsworst. Met alle gevaren van dien: als zelfs het WNF de natuur uitdrukt in … kapitaal als maatgevende waarde? Juist hier ligt volgens Pieter een kans voor de kunst om weer diversiteit in denken en doen te creëren en ons voor te bereiden op de veranderende aarde, levenswijzen & maatschappij.
Eric Klarenbeek: Algen als vervanger van plastic
Binnen NATURE draait het om de inzichten van designers waarmee de aarde leefbaar gehouden kan worden. Zoals Eric Klarenbeek. Hij onderzoekt onder andere in het Algae Lab samen met anderen alternatieven voor plastic en vertelde over de weg hiernaartoe.
Ooit gestart na de vondst van vele wikkels voor plastic flessen op het strand met de gedachte hoe deze te kunnen herbuiken, en zo in te zetten voor bewustwording over recycling. Dit werd Waste to Wasted: bijzondere flessendoppen waarmee het probleem van plasticvervuiling in beeld werd gebracht. Een klein project wat groeide van dit jutten tot daadwerkelijk gebruiken en inrichten van grote afvalstromen. Veel plastic gaat namelijk al verloren voor recycling mogelijk is. Dat moet anders, volgens Eric, en dat begint met het anders inrichten van het maakproces.
Zoals in het Biolab, waarin materiaal gekweekt wordt in plaats van geproduceerd. Bij het Mycelium Project worden bijvoorbeeld schimmels ingezet, die met hun draden losse vezels (zoals zaagsel en ander restmateriaal) binden tot bijvoorbeeld meubels.
Of het genoemde Algea-Lab, een project waarin op steeds grotere schaal algen worden gebruikt voor het maken van plastic. Een lopend onderzoek in feite, waar microalgen de basis vormen voor bioplastic, maar ook macroalgen direct biopolymeren vormen, de strengen voor weefsels. Wonderbaarlijk niet eens een moderne techniek, maar vroeger al bekend bij de zoutwinning waarin zulke algen werden ingezet in de zoutpannen om een laag te vormen tussen zand en zout. Groot voordeel van algen als biologische producent van materiaal: ze groeien 14 maal sneller als planten. Dat biedt dus mogelijkheden voor voeding, producten of CO2 reductie…
NATURE: een tipje van de sluier
Tot slot van de bijeenkomst ondervroeg Hans Gubbels (directeur Cube design museum) enkele betrokken designers, waaronder Lonny van Ryswyk. Samen met Nadine Sterk vormt zij Atelier NL en houdt ze zich vooral bezig met het gebruik van aardse materialen zoals zand.
Hoewel we soms denken dat zand in overdaad aanwezig is, is ook deze grondstof belangrijk en waardevol. Door gebruik te maken van lokaal aanwezig zand en ook juist deze oorsprong te benadrukken richten zij de aandacht op de band tussen mens en zijn directe omgeving.
Shahar Livne richt zich op de mogelijkheden voor alternatieve materialen, vaak door te kijken naar de natuur. Zij wil bereiken dat we beter omgaan met plastics en recycling: zijn er betere of nieuwe materialen te vinden ter vervanging van plastics, maar dan van natuurlijke oorsprong? Door gebruik te maken van biomimicen, het nabootsen van natuurlijke processen, onderzoekt zij welke mogelijkheden er zijn.
Koert van Mensvoort (Wetenschapper en filosoof) heeft ook vertrouwen in de toekomst. Niet zozeer omdat de mens de techniek naar zijn hand zet, maar juist omdat natuur er altijd was en altijd zal zijn. Misschien niet in de vorm zoals wij het nu ervaren. Technologie en biologie lopen steeds meer in elkaar over. Daarom ziet hij voor kansen in het samenwerken van designers en wetenschappers. Beiden hebben hun eigen kracht: de designers als tinkeraars die hun verbeelding laten spreken, de wetenschappers juist als denkers en methodische werkers.
Samenwerking Cooper Hewitt & Cube design museum
Vanuit New York lichtte Caroline Baumann (directeur Cooper Hewitt, Smitsonian Design Museum) via videoboodschap toe waarom zij deze samenwerking met Cube belangrijk vindt: ook hier brengen beide musea hun eigen expertise in en versterken ze elkaar. De overzeese samenwerking versterkt de impact van de boodschap, en de binding met wetenschap en het designproces zoals in Cube gebruikelijk is daarbij een goede aanvulling.
Dat uit zich naast deze gelijktijdige expositie (publieksopening 10 mei 2019) in een gezamenlijke uitgave van een catalogus over de huidige stand van zaken en visie op de toekomst. Ook lezingen en symposia staan op de planning. Allen met doel om de impact op en mogelijkheden van design voor de mensheid in beeld te brengen, met een groter publiek dan ooit tevoren. Voor Cooper Hewitt is NATURE de nieuwste expositie uit de reeks triënnales, deze keer duidelijk een met een oproep tot actie. De wereld schreeuwt daarom, de klimaatcrisis is groter dan ooit.
Thema’s NATURE
Tot slot gaf Hans Gubbels de thema’s vrij van NATURE. Zeven stuks, waarbinnen maar liefst 64 verschillende designers uit de hele wereld werken om hun visie op de interactie tussen mens en natuur tastbaar te maken.
- Facilitate nature
- Augment nature
- Nurture nature
- Salvage nature
- Remediate nature
- Simulate nature
- Understand nature
NATURE was van 10 mei 2019 tot 19 januari 2020 te zien in Cube & Cooper Hewitt. Uiteraard heb ik zelf ook een aantal foto’s gemaakt.