Steendruk, oftewel lithografie. Een oude druktechniek die aan de basis ligt van offsetprinten en ook: ASML. In Valkenswaard vind je het Nederlands Steendruk Museum wat je meeneemt in de ontwikkeling van het steendrukken. Ook is er een ruimte voor een wisselexpositie: tijdens mijn bezoek eind 2023 was dat “Punt. Pointillisme. Pop-art. Pixels.”

De link is duidelijk. De tijdelijke tentoonstelling gaat dus over het maken van schilderijen (en andere kunstwerken) door het zetten van gekleurde puntjes. Heel veel puntjes. En zet je meerdere puntjes van verschillende kleuren naast elkaar, dan kun je zo een illustratie laten ontstaan. Of door de interactie tussen de kleuren van elke punt, ook weer een andere kleur. Je voelt ‘m al aankomen: daarmee ook de uitleg over printen. Want in de meeste printers zitten maar drie kleuren, die samen met zwarte inkt alle kleuren van de regenboog kunnen maken.

De vaste expositie start je, op aanraden van de vrolijke dames achter de kassa, met een korte film over de geschiedenis en techniek van lithografie. Daarmee snap je vervolgens ook de rest van de expositie. Enkele machines van oud tot minder oud, afdrukken die laten zien hoe er van kunst tot reclamewerk mee is gemaakt. Uiteraard ook de sigarenbandjes, nog zo’n stukje historie uit Brabant. Een hoekje over de stap van steendruk naar de techniek voor het maken van microchips door ASML ontbreekt ook niet.

Enfin, de museumdirecteur zal het zelf veel beter kunnen vertellen, dus kijk even onderstaande video.

Het Steendruk museum is geen groot museum. Geen hallen vol nog meer prints, nog meer machines en een mega gift shop, nee, gewoon wat nodig is. In een ander deel kun je, als men daar aan de slag is, kijken naar het daadwerkelijke proces. Kijken en ruiken. Niet alleen vanwege de geur van drukinkt, maar ook de geur van terpetiijnolie welke wordt gebruikt in het proces om vet te verwijderen.

Als eerste stap wordt de tekening (of tekst) op de steen gezet met een vettige krijt. Daarna wordt deze tekening gefixeerd met een mix van Arabische gom en salpeterzuur. Deze mix pakt op de vettige krijt en zorgt dat het vet dieper in de steen dringt. Op de plekken waar geen tekening zat, bijt de steen juist iets meer uit zodat er makkelijker water wordt opgenomen. Dat is nodig voor de volgende stap.

Na het schoonmaken van de steen met terpetijn lijkt het alsof de tekening verdwijnt, maar niets is minder waar. De tekening zit nu eigenlijk in de steen. Sommige delen stoten nu water af, omdat daar vet in is opgenomen, andere delen juist niet. Vlak voor het printen wordt de steen nat gemaakt en blijven de stukken waarop is getekend dus droog. Er wordt met een roller een laag vettige drukinkt aangebracht, die dus juist weer niet pakt op de natte stukken. Papier erop, persen en klaar. In principe. Want het maken van het mengsel, schoonmaken en uiteraard ook het tekenen is handwerk in deze basismethode.

Wil je meerdere kleuren? Dan moet je meerdere stenen maken en de prints netjes op elkaar weten te plaatsen. Latere technieken maken gebruik van aluminiumfolie en evolueerden tot offsetprinten met rollers en vooral: grotere oplages in minder tijd. De oude techniek maakt elke print wel een stuk meer bijzonder. Zeker als er gewerkt wordt met een meerkleurenprint met slechts een steen: Eerste een print met de eerste kleur, vervolgens bij tekenen op de originele steen en zo verder. Er is dan geen weg meer terug na de eerste reeks printen, want de tekening op de steen is immers al aangepast…

Het Nederlands Steendruk Museum is prima te combineren met een terrasje op de markt van Valkenswaard. Je bent Brabander/in Brabant of niet. Overigens zit in hetzelfde pand ook het Valkerij en Sigarenmakerij Museum. Deze heb ik niet bezocht, ik hoor graag wat jij daarvan vond.