Design. De term is breed en lijkt al behoorlijk uitgehold. Alles is design, alles is ontworpen. De Eindhovense Dutch Design Week is big business voor heel Nederland. Maar wat is design volgens jou? En welke rol heeft design in de samenleving? Die vragen probeert men bij Museumplein Limburg in Kerkrade te beantwoorden.
Of in elk geval, op te wekken en samen met de bezoeker te beantwoorden. Aan het Museumplein zijn naast Continium twee nieuwe panden verrezen: Cube & Columbus. Ik maakte er kennis mee tijdens het event EDST*15, met 7 sprekers op het vlak van Earth, Design, Science, & Technology.
De drie gebouwen vormen één geheel als beleving, zo legde directeur en geestelijk vader Hans Gubbels uit. Met Continium krijgt de bezoeker inzicht hoe techniek werkt, Columbus zet alles in perspectief door de inspiratie van het Overview-effect, in de Cube worden de bezoekers uitgedaagd zelf als designer van de wereld op te treden. De Cube is dus geen gewoon (Dutch) Design museum. Drie van de zes etages zijn dan ook permanent ingericht als designlab voor studenten & bedrijfsleven.
We tonen design in een lab, als proces, als werkwoord, in ons museum.
(Gubbels in een interview van NRC)
Impact van design op onze samenleving
Een digitale pen als opbergkist in het Cooper Hewitt
Tijdens het event EDST*15 werd ik meegenomen door de drie gebouwen, en door visies op design en de gevolgen daarvan voor onze samenleving. Zo sprak Seb Chan over de uitdagingen voor een modern museum. De rol is immers veranderd.
Een statische expositie werkt niet meer: alle informatie is immers met een klik op de knop beschikbaar. Hoe kun je toch zorgen dat mensen (liefst vaker) op bezoek komen? Welke reden is er om fysiek een bezoek te brengen aan een museum? Juist, door een hybride vorm van oud & nieuw, van analoog & digitaal te vinden.
Als voorbeeld haalde hij het Cooper Hewitt | Smithsonian Design Museum, aan. Dit museum had een pen bedacht, een ogenschijnlijk doodsimpel gebruiksvoorwerp zonder knoppen of schermen. Met deze pen in de hand kunnen bezoekers voorwerpen digitaal verzamelen bij hun rondje door de expositie. Met hun eigen collectie kan men daarna thuis of in het museum aan de slag om mashups te maken. Te sorteren. Vergelijken. En delen. Zijn belangrijkste tip: Het zijn nog steeds mensen die het verschil maken. In dit geval de vriendelijke supposten die bezoekers vragen stelden over de reden achter gebruik van de pen.
De tirannie van alledaagse dingen
The Internet of Things. Alles is digitaal met elkaar verbonden. Zelfs een knuffel kan data verzamelen. Persoonlijke gegevens. An sich geen probleem, maar wie is eigenaar van die data? Wie heeft de controle? Er is een verschuiving geweest van persoonlijke democratie naar “corporatocracy”. Dat is geen probleem van techniek, maar een systeemfout. Aral Balkan legde vol passie zijn visie op dit probleem uit.
There is no cloud. Only other people’s computer.
Want hoewel het begrip data klinkt als iets technisch, gaat het over jou. Sterker nog, het is jou. Je digitale DNA. Waarom is hier geen scherpe wetgeving op? Ook hier zit een systeemfout in. Bedrijfsleven en overheid is teveel verweven. Met als een van de voorbeelden onze Nederlandse ster Neelie Croes: van volksvertegenwoordiging zo makkelijk nar lobby voor Silicon Valley? En er zijn meer politici met dubbele petten. Enige oplossing: radicaal verbieden van enige connectie tussen privaat geld en de wetgevende macht. Wiens brood men eet…
Design without Ethics is pure evil.
Dat moet dus echt anders. We moeten beseffen dat we in ruil voor gratis, mooie apps we veel weggegeven hebben. De Cloud is het probleem. Niet de aankleding, niet de toepassingen, maar het fundament. Verantwoord en duurzaam design moet daarom op zoek naar nieuwe uitgangspunten en daarvoor is het Ethical Design Manifesto in het leven geroepen. Dat het kan, bewijst hijzelf met Ind.ie en de app Heartbeat. Lees een uitgebreid interview op Wired.
Bezoekers als onderdeel van moderne kunst
Geen museum maar een kunstresort. Dat is wat Valentijn Byvanck als directeur van het Marres in Maastricht wil zijn. Een museumbezoeker moet niet alleen komen kijken, maar met al zijn zintuigen geprikkeld worden. Hij moet anders naar buiten komen dan hoe hij over de drempel stapte. In het geval van Marres meer bewust van de impact van de omgeving, via andere zintuigen dan zicht, op het eigen gedrag en dagelijks leven.
Als voorbeeld haalde hij een recente expositie aan. Het publiek werd daarin eerst buiten het museum opgevangen. De kassa was geplaatst in een zeecontainer, vanaf waar men door een medewerker begeleid naar het museum zelf.
The museum needs to change you.
Eenmaal binnen was de bezoeker onderdeel van het object. Niet passief beschouwend zoals gebruikelijk bij moderne kunst, maar geprikkeld met meer dan alleen visueel. In de kamer, in het object zelf. Een tweede onderdeel was het groepsproces. Net zoals in het dagelijks leven is het delen van ervaringen onderdeel van de beleving. En dat beiden is dan weer noodzakelijk voor een maximale ervaring en daarmee het doel te bereiken.
The Overview Effect: Ruimteschip aarde
Na dit blok was het tijd voor een verhuizing naar Columbus. In dit deel, na het zien van de aarde in de bijzondere bioscoop, nam Frank White ons mee in het Overview effect.
Vrijwel alle astronauten hebben min of meer dezelfde ervaring als ze de aarde voor het eerst van een afstandje zien: welke interpretaie ze er ook aan geven, allemaal hebben ze het over de schoonheid. De schoonheid van de aarde zonder enige grens.
Bij de eerste astronauten zorgde dat zelfs voor een verandering van paradigma: men ging zich ineens afvragen waarom we als mensheid eigenlijk zo graag de ruimte in wilden… Als de aarde al een ruimteschip is. Dezelfde woorden als waarmee Wubbo Ockels Nederland inspireerde: ‘We zijn allemaal astronauten op ruimteschip Aarde’. En dan natuurlijk met de boodschap om daar ook naar te handelen. Er is maar één aarde. Een bol, met een dun laagje lucht. Als je in een ruimteschip zo onzorgvuldig met je voorraden omgaat, is het al snel eindig. Is de aarde anders?
With all the arguments, pro and con, for going to the Moon, no one suggested that we should do it to look at the Earth. But that may in fact be the most important reason. (Joseph Allen, Shuttle Astronaut)
Het Overview denken bevat dat beeld. Er zijn geen kanten, of grenzen. Zelfs de polen zijn onderdeel van hetzelfde systeem. Wat betekent het eigenlijk dat er geen grenzen zijn? Frank gaf daarbij aan dat we dat effect nu pas aan het ontdekken zijn. De astronauten als het ware de eerste vis op het vaste land, die moeite hebben om de ervaring uit te leggen aan hun soortgenoten in de zee. Wat is de volgende stap? Nu we met technieken als 3D, Columbus en commerciële ruimtevaart steeds meer landdieren krijgen? Een haast filosofisch vraagstuk dat zich zal bewijzen in de komende jaren. Met daarbij ook een mooie vraag tot slot:
Wat is het voordeel voor het universum zelf dat wij deze aan het ontdekken zijn?
Positief denken voor een duurzame wereld
Een kleine stap naar het verhaal Erik Schoppen over de connectie tussen positief denken en een duurzame wereld. De Happy Energy Movement. De kracht daarvan is eigenlijk simpel: Met duurzaam gedrag belonen we onszelf intrinsiek al. Je brein is ingericht om positieve inspanningen te belonen.
Het limbisch systeem, het oudste deel van je hersenen, is daarvoor verantwoordelijk. Het is het systeem wat zorgt voor je drang om te overleven, om sociaal gedrag te vertonen, enzovoort. Bij goed gedrag geeft dit systeem enkele neurotransmitters af die je een goed gevoel geven en zorgt daarmee dat het gedrag zichzelf versterkt.
Door te focussen op positieve gevoelens en het gedrag wat ertoe leidde te herhalen, versterk je dat dan ook keer op keer. Ook de lastigere, ‘menselijke’ aspecten van het leven. En dat een stuk makkelijker – en prettiger – dan gedrag met een negatieve uitkomst. Daarmee kun je nog zo bewust (Cortex!) bezig zijn, de neurotransmitters als dopamine blijven achterwege…
Als voorbeeld het gedrag rondom afval en energie. De focus op de verantwoordelijkheid voor afval zorgt voor veel negatieve energie. En dat is dus niet leuk om mee bezig te zijn. Maar door te focussen op duurzame energiebronnen, voel je je simpelweg beter, en is het gebruik van die bronnen ook een stuk makkelijker. Het beoogde resultaat is hetzelfde, een duurzame samenleving, maar de tweede methode is als mens een stuk prettiger en makkelijker te volgen.
Eindhoven: Slimme stad of slimme inwoners?
Jorge Alves Lino, Designhuis & STRP Festival in Eindhoven, nam ons mee in het verhaal achter het vernieuwde Designhuis. Of eigenlijk, gebruikte dat verhaal om te vertellen over de impact van design. Design heeft namelijk een doel. Het dient om de samenleving te verbeteren. Het verandert iemands bestaan en daarmee de cultuur en samenleving.
Daarmee komt dus ook verantwoordelijkheid, zoals ook al bleek uit de presentatie van Aral Balkan. Hoe mooi is het dan als mensen zelf hun toekomst ontwerpen? Of hoe noodzakelijk is dat eigenlijk? Hoe kun je mensen de juiste middelen geven om dat te doen? De huidige tijd biedt daar veel mogelijkheden voor. Hoewel we het vaak hebben over de Smart City draait het om de mensen die er wonen. Die zijn niet zozeer slimmer als de mensen van decennia eerder, maar ze hebben wel meer en betere techniek ter beschikking. Ook hierbij weer de opmerking: het draait niet om de techniek an sich, maar de cultuur daaromheen. De techniek zelf heeft geen moraal, kent geen goed of fout. Wat wij er mee doen, dat telt.
Enfin, iedereen is belangrijk, iedereen is in essentie creatief, aldus Jorge. De rol van designers is dan ook meer het begeleiden van het proces. Door inzet van de juiste middelen kun je ook de ‘non-designers’ meenemen in een creatief proces. Dat kan al beginnen met de juiste vraag: Wil je een nieuwe keukenmachine ontwerpen, of vraag je na wat mensen in hun keuken missen en willen doen? Met het Designhuis hoopt hij dan ook vaak dit proces in gang te zetten. Juist in Eindhoven, waar techniek & design haast op straat ligt.
Ben jij futureproof?
Als toetje raasde Marcel Bullinga over het publiek heen. Hij acteerde al de dag als host van het geheel, en sloot af met een verhaal over de impact van robots op ons bestaan. Techniek zit immers al meer verweven in ons bestaan dan we ons soms beseffen. Wat gaat dat voor gevolgen hebben? Heb je straks nog wel een baan nu robots steeds slimmer worden?
Marcel stelde ons gerust. Natuurlijk verdwijnen er banen. Alles wat draait om herhaling, berekenen en zuivere feiten, dat kan uiteindelijk vervangen worden door robots. Behalve creativiteit. Dat vlak is nog voorbehouden aan mensen. Banen veranderen en we moeten aan de slag om onszelf voor te bereiden op de eisen die de vooruitgang aan ons stelt, en vooral ook de kansen die het aan ons biedt.
Museumplein Limburg in Kerkrade
Concluderend over EDST15 zou je kunnen zeggen dat we door die robotisering nu meer tijd & energie overhouden om zin aan het leven te geven. Zorgen voor een duurzame toekomst. Voor onszelf, de robots, de aarde en wellicht het hele universum. Maar laten we klein beginnen, bij jezelf. Wat kan jij doen? Ook jij bent designer.
Met het Museumplein Limburg, gevormd door Cube, Columbus en Continium, heeft Kerkrade in elk geval een goed instrument in handen om je eigen omgeving te vormen. Zoals al bij de lift op de muur staat aangeven: stijg na de introductie via het stellen van vragen, verbeelden & creëren op naar de bovenste verdieping. De symboliek hoef ik niet uit te leggen.