Hoewel ik tijdens mijn studententijd vlakbij het Tropenmuseum heb gewoond (In de roemruchte Weesperflat…), ben ik nooit in dit Amsterdamse museum binnen geweest. Tja, eigenlijk een probleem waar ik, werkzaam in de museale sector, nu zelf ook weer tegenaan loop: hoe krijg je jongeren het museum in? Of beter gezegd, betrokken. Want als Mozes niet naar de berg komt, dan moet de berg maar naar Mozes toe.
Als je nieuwe mensen binnen wilt krijgen die de deur niet kunnen vinden, moet je nieuwe deuren bouwen.
Nina Simone
Dit citaat kwam voorbij tijdens de VSC Ledendag eind 2019, met als thema Inclusie in de Praktijk. Vanuit die dag ontstond een project om ook binnen de Science Centra hier meer werk van te maken. Zoals ook in reguliere musea gebeurt vanuit de Code Diversiteit & Inclusie, maar dan ook iets meer toegespitst op de specifieke kenmerken van deze tak: de science centra.
Enfin, ik ben ook betrokken bij die projectgroep vanuit Continium (tot mijn vertrek uiteraard, helaas vervalt mijn functie wegens reorganisatie), en ter inspiratie trok de harde kern naar het Tropenmuseum voor een kennismaking met elkaar, een korte rondleiding en uiteraard een bezoek aan de exposities.
Roofkunst en culturele toe-eigening
Wie het nieuws heeft gevolgd, weet dat er genoeg discussie is over roofkunst. Recente berichten: de voorwerpen en de inrichting van het Africamuseum in Belgie, de diefstal uit het Nederlandse Afrikamuseum in Berg & Dal, het schilderij van Kandinsky in het Eindhovense Van Abbemuseum. In het Tropenmuseum speelt dat ook én het raakt ook aan inclusie.
Onze gids lichtte dat ook toe. Simpelweg teruggeven is niet zo makkelijk. Want wie is de echte eigenaar? Wil deze het wel terug? Veel objecten zijn… waren immers geladen met een persoonlijke band of met een bepaalde waarde door rituelen. En die zijn verdwenen door de verplaatsing. Voor de oude eigenaar daardoor waardeloos… Of ze zijn ooit gegeven door een lokale machthebber, en teruggave zou daarmee een belediging betekenen. Mijn woorden zijn nu vast onvolledig en er zijn nog veel meer (politieke) redenen, maar in elk geval is het niet zo zwart-wit.
Dat kwam ook naar voren bij een ander deel van de tentoonstelling in het Tropenmuseum, over culturele toe-eigening. Ook een lastig begrip. Want wanneer alleen al is het inspiratie & wanneer jatwerk? En wanneer is het met respect, en wanneer voelt men zich (terecht) beledigd? Een lastig punt daarbij is dat sommige symbolen in sommige culturen ook nog eens wat anders betekenen dan in de andere.
Het grootste probleem zit er echter in dat er met twee maten wordt gemeten. Als ‘wij’ in de Westerse cultuur een videoclip opnemen met stijlelementen uit bijvoorbeeld India, dan is het inspiratie. Gebeurt dat andersom, dan is het plagiaat…
De tip van de gids, zelf antropologe, ga in elk geval in gesprek met de groepen die het treft. Eigenlijk ook de gouden tip voor elke communicatieadviseur: praten en vooral luisteren met de stakeholders.
Gender & Black Archives
In het Tropenmuseum is men hard aan het werk rondom het thema: de vaste expositie werd langzaam omgebouwd om te gaan van ’t ‘klassieke’ museum waarin haast gepronkt werd met voorwerpen uit de kolonies – heel kort door de bocht – naar een expositie die hier ook de andere kant van het verhaal bij verteld. Uiteraard met veel aandacht voor slavernij.
Ook in het deel met voorwerpen uit Indonesië, Nieuw Guinea en Zuidoost Azië wordt meer en meer voorzien van extra toelichting. Hier kwam ook een van de voorbeelden voorbij van roofkunst en toe-eigening: de buddha’s. In elk tuincentrum vind je gipsen hoofden, maar dat is eigenlijk gewoon not done. De buddha als geheel is zo met een reden: zijn hoofd, houding, handen, alles heeft een betekenis. Enfin, genoeg reden om je eens rond te laten leiden door het Tropenmuseum met deze kennis.
De wisselexpositie What a Genderful World mocht uiteraard ook niet gemist worden. Hoewel soms de discussie beperkt blijft tot genderneutrale WC’s, laat deze tentoonstelling zien dat er meer achter zit. Want wat is gender eigenlijk? In hoeverre vormt je geslacht, en vooral hoe je omgeving vindt wat dat betekent, hoe je daadwerkelijk bent? Welke kansen je krijgt? Waarom roze, waarom blauw? Wat is vrouwelijk en waarom wordt het in sommige culturen als minder, of in elk geval anders gezien dan mannelijk?
Natuurlijk is er nog veel te doen, waarschijnlijk is het nooit af en vast niet snel genoeg naar ieders zin, maar de intenties van het Tropenmuseum zijn duidelijk: zonder de historie te willen vergeten of veranderen, laat men meerdere kanten zien van de voorwerpen om zo een zo compleet mogelijk verhaal te vertellen. Dat het soms schuurt, da’s alleen maar goed. Dat betekent dat de grenzen opgezocht worden. Geen grenzen van de afgrond, maar grenzen van een andere, ruimere denkwijze en begrip.
’t Is jammer dat ik dit project van de VSC – tenzij ik snel een nieuwe plek vindt in de museale sector – niet verder mee kan afmaken, maar ik hou het in elk geval in de gaten. Hier gaan we meer van horen…